به دعوت رییسجمهور فرانسه و ولیعهد امارات متحده عربی، نشست بینالمللی در هماهنگی با سازمان جهانی یونسکو به تاریخ دوم و سوم دسمبر دربارۀ موضوع محافظت از میراثهای تاریخی کشورهای درگیر جنگ، که در معرض خطر قرار دارند، برگزار گردید. افغانستان در این نشست به دو دلیل جایگاه ویژهیی داشت؛ نخست به دلیل داشتن میراثهای باستانی ارزشمند؛ دوم از بهر حملات مکرر که بر این میراثها در دهههای اخیر صورت گرفته و آنها را به شدت در معرض خطر قرار دادهاست.
تخریبهای اخیر آثار باستانی توسط گروههای تروریستی در سوریه، عراق و مالی، اهمیت محافظت از میراثهای تاریخی را به جهانیان، تک تک کشورها و بالاتر از همه برای بشریت گوشزد میکند. چنانکه یک ملت با آگهی از داشتههای تاریخی خویش شکل میگیرد و متحد شدهاست، بنابراین، این به معنی مطالعۀ میراث به یادگار ماندۀ نسلهای است که از هزاران سال بهاینسو تا کنون زیستهاند و در کنار میراثهای تاریخی مستندات تصویری نیز از آنها به یادگار ماندهاست.
بحث حفاظت از میراثهای بهجا ماندۀ تاریخی تنها به نخبگان جامعه ارتباط ندارد، بل پاسداری از میراث تاریخی ملی به فرد فرد شهروندان یک جامعه حتا به فقیرترین عضو آن نیز ربط میگیرد، زیرا میراثهای تاریخی شکلدهندۀ هویت، آینده فرهنگی و حتی در بسیار موارد سبب استقرار صلح میان اجزای یک ملت شده است.
با این حال، سالهای طولانی اشغال، جنگهای داخلی و تروریسم در افغانستان آسیبهای جبرانناپذیری را متوجه میراثهای تاریخی کشور کردهاست. در این میان به گونه مثال میتوان از غارت گنجینههای تاریخی موزیم ملی کابل، تخریب بودای بامیان، ارگ هرات و شمار دیگر از آبدات تاریخی [بازماندههای باستانی] در بخشهای دیگر کشور چه از دورههای قبل از اسلام و چه دوره اسلامی نام برد که در مواردی براساس جهالت نابود شدند و به یغما رفتند.
در این میان اقدامات و تلاشهای استثنایی و شجاعانهیی برای حفظ و مرمت میراثهای باستانی نیز صورت گرفتهاست. به گونۀ مثال شریکساختن تجربهها در بخش حفظ و نگهداشت این میراثها که بسیار ارزشمند استند و همان ارزش بازسازی میراثهای تاریخی را داشتهاند که شکل نمونه میتوان از هماهنگی با بنیاد آقاخان در راستای مرمت و بازسازی آبدات تاریخی نام گرفت. همچنان اقدام اخیر در قسمت بازسازی قصر دارالامان، که یکی از بناهای تاریخی کشور میباشد و بازسازی آن زیر نظر وزارت شهر سازی آغاز گردیدهاست، نام برد.
این نکته را نباد فراموش کرد که امروزه تخریب آثار باستانی همانند گذشته نتیجۀ جنگها نیست، به گونه مثال جنگهایی را که افغانستان با بریتانیا در قرن ۱۹ میلادی و همچنان برضد شوروی در قرن ۲۰ میلادی تجربه کرد و سبب گردید به آثار تاریخی این کشور آسیبهای زیادی وارد گردد.
اکنون گروههای تروریستی میراثهای فرهنگی را تهدید میکنند. آنها میخواهند با تخریب آثار باستانی، تاریخ بشریت را نابود کنند و به اهداف آخر زمانی خود برسند و همچنان یک تاریخ تحریفشده را بهجای بگذارند. اما این گروهها تنها میراثهای باستانی را تخریب نمیکنند: آنها در همدستی با شبکههای مافیایی دیگر دسته به قاچاق آثار تاریخی از طریق کشورهای همسایه میزنند که در نتیجه این آثار از بازارهای هنری بینالمللی سر بیرون میآورند، این گروهها این گنجینههای تاریخی را میفروشند تا از این طریق عملیاتهای تروریستی خویش را حمایت مالی کنند. این رویکرد شبیه عملی است که این گروهها در ساحات تحت کنترول شان دربارۀ منابع طبیعی انجام میدهند.
در کنفرانس ابوظبی نمایندهگان کشورهای مختلف به تاریخ دوم و سوم دسمبر از سراسر جهان گردهم آمدند؛ آننا تلاش کردند چشمانداز مشترکی را دربارۀ اینکه چگونه میتوان از تخریب میراثهای تاریخی جلوگیری کرد، با یکدیگر شریک ساختند. چشماندازی که حاوی راهکاری دربارۀ مراقبت از میراثهای تاریخی در زمان صلح، و اینکه چگونه در زمان جنگ و بیثباتی به مراقبت از این آثار بپردازند و در آینده نیز از آنها محافظت کنند، در بر میگرفت.
علاوه براین، در این نشست این نمایندهگان چشماندازیهای را جستوجو کردند که چگونهگی محافظت و بازسازی از ساحات تاریخی را به بررسی میگیرد. چنانکه این روش در آینده نیز ادامه پیدا کند که برگزاری گفتمانها در اینباره را نیز در بر داشته باشند. در نتیجه، این گفتوگوها باید همکاری بخشهای خصوصی و بسیج افکار و دیدگاههای عمومی را در قبال داشته باشند.
دو پیشنهاد روی میز قرار داشت
نخست ایجاد یک بنیاد مالی بینالمللی که بتواند همبستگی و انسجام جهانی را در راستای نجات و حفاظت از آثار و مناطق که در معرض خطر قرار دارند و همچنین احیایی این آبدات در صورتی که در گذشته خساره دیده باشند، مساعد نماید. همچنان بنیاد متذکره میتواند به افراد مسلکی از بهر مرمت دوباره میراثهای تاریخی آموزش دهد و سبب بسیج بخشهای خصوصی و عامه گردد.
از سوی دیگر، به وجودآوردن یک شبکۀ بینالمللی از کشورها، که بتوانند اماکن امن را برای محافظت از گنجینههای در معرض خطر فراهم سازند: هدف از ایجاد این شبکه، آمادهگیهای پیشگیرانه، تنظیم و انتقال آثار به کشورهای امن میباشد. قدم بعدی فراهمکردن شرایط برای نگهدای و سر انجام بازگشت این آثار به کشورهای اصلی خواهد بود. بدین منظور کشور فرانسه در شهر لیون در شمال این کشور و در نمایندهگی موزیم لوور مکان مطمین را برای نگهداری از این آثار پیشنهاد نمود.
هیئت باستانشناسی فرانسه (DAFA) اکنون با دولت افغانستان روی برنامهیی دربارۀ ترسیم نقشه دیجیتالی از ساحات باستانی افغانستان کار میکند که این اقدام با ابتکار رییسجمهورغنی روی دست گرفته شدهاست. این نقشه دیجیتالی از ساحات باستانی افغانستان در نوع خود بی نظیر بوده و در حفاظت از ساحات متذکره سهم ارزندهیی را خواهد داشت.
فرانسه آرزومند است که در هماهنگی نزدیک با همکاران افغان، برای موفقیت این برنامه و فراتر از این موضوع محافظت از میراث تاریخی هزار ساله و معاصر افغانستان کار کنند. در پایان حمایت و پشتیبانی مردم و نخبگان افغانستان در این راستا یک امر مهم و بنیادی پنداشته میشود، زیرا میراث تاریخی به یادگارمانده مربوط مردم افغانستان میشود، همچنین این مربوط به سیستم آموزشی افغانستان است که مردم را از اهمیت و ارزش این موضوع آگاه سازند و آن را برای نسلهای جدید انتقال دهد.
فرانسو ریشیه، نویسندۀ این مقاله، سفیر فرانسه در افغانستان میباشد