در بخش‌هایی از افغاستان، به ویژه در جنوب و شرق، سالهاست که بسیاری از مسایل در جرگه‌های قومی حل و فصل میشوند.
بزرگان قوم، فیصلههای این جرگهها را بسیار معتبر میدانند و میگویند که این رسم را، از پیشینیان شان به ارث گرفته اند. در این بخش‌ها، کمتر کسانی حاضر استند که برای حل مسایل، به نهادهای عدلی و قضایی رو بیاورند.
خبرنگاران طلوع نیوز در سفر به پکتیا، یکی از این جرگه‌های قومی را به تصویر کشیده‌اند.
چگونگی نقش مردم در تأمین امنیت یک روستا در امتداد خط دیورند و احتمال ساخت پاسگاهها بر زمینهای برخی از باشنده‌گان این روستا، پای در حدود چهل تن از بزرگان قوم را در ولسوالی دند پتان پکتیا، به جرگه‌یی کشانیده است.
این جرگه را بر زمینی در حومه مرکز ولسوالی دند پتان برگزار کرده‌اند؛ اما هنوز دقایقی نگذشته است که شماری از بزرگان دیگر قوم میآیند و مانع برگزاری جرگه در این محل میشوند. ظاهراً زمینی که این جرگه بر آن برگذار شده است، «دعوایی» گفته میشود و دو قوم بر سر مالکیت آن، سالهاست که با یکدیگر اختلاف دارند. نماینده‌گان این دو قوم، ترسیده‌اند که جرگه امروزی، در باره آن مساله هم فیصله خواهد کرد؛ از همینرو، اجازه نمیدهند که جرگه بر این زمین برگزار شود.
آن بزرگان قوم که برگزار کننده‌گان جرگه امروزی استند، ناچار میشوند که در محلی دورتر از این زمین گرد بیایند.
در آنجا، شماری از کودکان و جوانان نیز حضور دارند و گواه رسمی استند که از پیشینیان در بخشهای جنوبی و شرقی افغانستان برجا مانده است و نسل به نسل، انتقال یافته است.
این جرگهها که در آن، بزرگان قوم بیشتر در محوطه‌هایی باز گرد میآیند، گاه با ریاست بزرگان یک روستا یا قوم و گاهی هم که مسایل فراتر از محدوده یک روستا باشند، با حضور سران چندین قوم، برگذار میشوند.
ملک جاهد، یکی از بزرگان قوم در ولسوالی دند پتان پکتیا، در این باره میگوید:«در طول تاریخ، پدران و پدر کلانهای ما هر فیصله‌یی را که (در جرگهها) کرده‌اند، تا حال هم همان فیصله‌ها برجاستند. این قومها، همه شان، هنوز همان فیصله‌ها میپذیرند و عملی میکنند.»
فیصله جرگه، در باره هر مسأله فیصله نهایی است و طرف‌های دخیل در آن، نمیتوانند از این فیصله سرپیچی کنند؛ کسانی که سرپیچی کنند با مجازات روبهرو میشوند، و اما مسایلی هم استند که در یکی دو جرگه فیصله نمیشوند و حل این مسایل، در چندین جرگه و حتا سال ها به درازا میکشند.
محمد امیر، یک بزرگ دیگر قوم در ولسوالی دند پتان پکتیا، فیصلههای این جرگهها را بسیار معتبر میداند:«در ولایت پکتیا، فیصلههای حکومتی یا شرعی، به آن اندازه اهمیت ندارند که فیصلههای قومی دارند!».
در بخشهای دوردست جنوب و شرق افغانستان، کمتر کسی حاضر است که برای حل دعوایش، به نهادهای عدلی و قضایی رو بیاورد. برای این کار شان، دلایلی هم دارند.
خان محمد، یکی از بزرگ قوم در پکتیا میگوید:«این جرگهها، بین قومهایی که با هم میجنگند، صلح میآورند، باعث پایان کشتار میشوند، در این جرگهها، جایی برای فساد نیست.»
از گذشته‌ها تاکنون، باشنده‌گان بخشهای دوردست افغانستان و نیز دولتمداران پیشین، جرگهها را نمادی برای اقتدارشان و نیز گسترش پیوند با مردم دانسته‌اند.
چنانکه امروز هم در قضایای بزرگتر، حکومتها تصمیم به برگذاری جرگه‌های بزرگ میگیرند.