جنبش بی نظیر وتاریخی بهارعرب که درابتدای سال ۲۰۱۱ درتونس، مصر و لیبیا آغاز شد وکشورهای شمال افریقا را دربرگرفت ودریمن، ،سوریه وبحرین ممالک خاورمیانه ادامه یافت، تا کنون چهار رژیم دکتاتوری را به تاریخ فرستاد.

درتونس انقلاب مردم حقیقتا مسیر انسانی داشت .انقلاب تونس تبدیل به گل یاس گردید وبهترین دستاورد جنبش بهاری عرب انقلاب تونس است این انقلاب متولد شد وکم ترین خون ریزی درآن صورت گرفت واکنون گامهای بسیاربلندی را درتحقق نظام مردم سالاری ودموکراسی برداشته است.

دراین کشورانتخابات بدون تقلب دایر شد، مجلس مؤسسان تشکیل گردید و ارکان حکومت انقلابی یکی پس ازدیگری شکل می گیرد.

انقلاب مصر که پس ازانقلاب تونس به صحنه آمد رژیم حسنی مبارک درمدت زمان، کوتاه هجده روز، ساقط شد وشورای نظامی به رهبری مارشال محمد حسین طنطاوی قدرت را به دست گرفت. شورای نظامی به مثابۀ گذار ازدکتاتوری به دموکراسی، گام های ارزشمندی را برداشته؛ اما زیبایی انقلاب تونس درآن دیده نمی شود. هنوز جامعۀ مصر با چالشهای جدی روبه رو است. گرچه این بسیار مهم است که انتخابات آزاد را درمصر قبول نماییم انتخابات با شکوه وبا کم ترین تقلب درسه مرحله، ازدستاوردهای مثبت جنبش بهاری درمصر است وفراموش نکنیم که پروسۀ دموکراسی را درمصر شورای نظامی هدایت می کند واین درجهان سوم مهم است که ارتش جریان دموکراسی را رهبری نماید ومتعهد به استقرارنظام مردم سالاری درکشورش باشد .شورای نظامی مصر درهمین مسیر گام برداشته که درذات خود قابل تقدیر است.

درمغرب نظام شاهی پا برجا است ولی اقدامات سلطان مغرب نشان می دهد که واقعیت های جامعه اش را درک کرده تا آزادیهای قابل پذیرشی را برای مردم خود پیش کش نماید. اقدامات سلطان مغرب همانند کارهای ملک عبدالله دراردن، تاحدی مورد رضایت مردم قرارگرفته ومردم این کشورها با حفظ نظام وساختارسلطنتی به آزادیهای مورد نظرشان دست پیدامی کنند. هدف دریک اصلاحات عمیق تنها ریزش خونهای زیاد نیست. هدف خواسته ها ومطالبات جامعه است که حاکمان آن را ،قبول نمایند. امریکا درمغرب و اردن انجام می شود مردم به یک نحوی خواستهای شان را بدون خون ریزی به دست می آ ورند؛ اما ساختارنظام تغییر نکرده ولی زمامداران به جنبش اجتماعی مردم تاحدی احترام
گذاشته و به مطالبات شان پاسخ مثبت داده اند .ملک عبد الله خطاب به بشاراسد رییس جمهور سوریه به طعنه گفت که خواست مردم سوریه برای بشاراسد مهم نیست درحالی که اگرازمن چنین درخواست می شد من آن راقبول می کردم از قدرت کنار می رفتم.

دریمن جنبش بهاری عرب توآم با خون ریزیهایی همراه بود، ولی سرانجام کارآن بهتر ازلیبیا تمام شد؛ زیرا درلیبیا متأسفانه فرمول تغییر نظام به اجرای فیصله های شورای امنیت محول گردید وبا صدور قطعنامۀ ۱۹۷۳ فضای لیبیا پروازممنوع اعلام شد.درلیبیا با مداخلۀ نظامی وبمبارانهای ناتو، رژیم توأم با خونریزهای بسیار سرنگون گردید. آمار نشان می دهد که بیش ازسی هزارانسان درلیبیا درجریان ۹ ماه کشته شدند وتأسیسات زیر بنایی نیز به کلی ویران و رژیم معمر قذافی با خونین ترین وجه ممکن ازبین رفت. قذافی اسیر و به گونۀ غیر انسانی کشته شد که زیبایی انقلاب لیبیا را درحد بسیارزیادی، زیر سؤال برد.انقلابیون نباید با اسرای جنگی خود چنین معامله رسوا ومفتضحانه را می کردند. آنها براعصاب وعقلانیت خود کنترل نداشتند.

اسرای مهمی چون قذافی ومعتصم وابوبکرجابریونس را درشهرسرت با وضع فجیع وضد انسانی به قتل رساندند. انقلاب خونبار لیبیا چالشهای خود را به خوبی تا کنون برطرف نکرده وجنبش بهاری درلیبیا تبدیل به خونین ترین پاییز خود گردید.

درمورد سوریه صحبت کردن کمی سخت است؛ زیرا که شرایط این کشور بسیارمتفاوت ازهرکشورعربی بررسی شده. تاکنون می تواند سه سناریوی حل بحران واعتراضات سوریه را، شناسایی کرد. فرمول اول همان سناریوی داخلی است که رژیم به آن تکیه دارد. رژیم مدعی است که می تواند بدون مداخلات خارجی درسوریه انتخابات برگزار نماید که درهفتۀ گذشته این کاررا کرد وانتخابات درسطح شوراهای محلی وشهرداریها درسوریه زیر نظر حکومت برگزارشد. حکومت دمشق سخن ازگفتمان ملی می زند ومی خواهد اجتماعات سیاسی درداخل سوریه برگزارشود وتغییرات واصلاحات درقانون اساسی آورده شود، احزاب سیاسی درسوریه تاسیس گردد، رسانه ها آزاد باشد. ولی درعمل این اقدامات چندان تأثیری نداشته .خانم ناوی پلار گزارشگر سازمان ملل، متنی را ازنقض حقوق بشرکه بسیارتکان دهنده وزجر آوراست تهیه کرده است. وی براساس یافته های خود، مصراست که دوسیۀ رژیم بشاراسد باید به بخش جنایی سازمان ملل ارجاع شود؛ زیرا که ابعاد جنایت درسوریه بسیارتکان دهنده وسنگین است.اوضاع سوریه نشان می دهد که فرمول رژیم برای راه حل، چاره سازنیست. تاکنون بیش ازپنج هزارنفردرسوریه کشته شده اند وهرروزتعداد تلفات بیشتر می شود وهزاران نفر نیز زندانی ومفقود الاثراند. رژیم سوریه به این خواست جامعۀ عرب پاسخ مثبت نداده که ناظران عربی ومنطقه یی وبین المللی وارد سوریه شوند وحقیقت یابی ازاوضاع سوریه داشته باشند.

فرمول دوم، راه حل منطقه یی وعربی است؛ کاری که درمورد یمن به تجربه گرفته شد. راه حل یمن یک فرمول عربی بود که سرانجام به اجرا گذاشته شد و رژیم علی عبد الله صالح ازقدرت کناررفت. گرچه دیرهنگام وتوأم با خونریزیهای همراه بود؛ اما به هرحال یک چارۀ نسبتاً خوبی بود که به تدریج به اجرا گذاشته شده وکم کم بقایا وآثار رژیم به تاریخ سپرده می شود. فرمول سوم درحل بحران سوریه می تواند سناریوی شورای امنیت باشد که این فرمول بسیارخشن خواهد بود. فرمول شورای امنیت درلیبیا تطبیق شد؛ اما پس ازصدورفتوا ومصوبۀ اتحادیۀ عرب. شورای امنیت درواقع، فرمولی را کشف کرده که درمورد کشورهای عربی بدون موافقۀ اتحادیۀ عرب اقدام نکند.درمورد لیبیا دیدیم که با موافقۀ جامعۀ عرب، قوای بین المللی وارد عمل شد وقطعنامۀ ۱۹۷۳ مبنی بربمباران لیبیا صادر گردید.

متأسفانه حکومت دمشق درشرایط حاضر با جامعۀ عرب، درگیر شده وخواسته های اتحادیه را که برگرداندن ارتش ونیروهای امنیتی به پادگانها وبیرون کردن آنها ازشهرها با شد، قبول نکرده وهمین طور آزادی زندانیان سیاسی وگفتگوهای صلح با مخالفان را نیزدولت سوریه نپذیرفته است.اتحادیۀ عرب سخت ترین تحریم ها را درمورد سوریه وضع کرده. حسابات بانکی مقامات سوریه، لغو پروازها وسفرها درممالک عربی، تحریم هایی درمورد تجارت ، تحریم های بانکی ازجملۀ اقداماتی است که درکنارتحریم هایی چون خرید نفت و گاز ازسوریه که شورای امنیت آن را تصویب کرده، در دست گرفته شده ویک لیست بلند بالا هم ازمقامات سوریه را شامل تحریم ها ساخته اینها نشان میدهد که جامعۀ عرب با حکومت سوریه درگیرشده واین مسأله برای این کشور بسیارخطرناک است؛ زیرا اتحادیۀ عرب جاده صاف کُن شورای امنیت دراقدامات بعدی است.

اگرسناریوهای سه گانۀ حل بحران سوریه را مورد مطالعه قراردهیم به نظر می رسد فرمول حل عربی واسلامی بهتر ازفرمولهای شورای امنیت وفرمول خود سوریه است؛ زیرا دولت سوریه خود راه حلی ندارد. طرحهایی که مطرح کرده موردقبول مخالفینش نیست. فرمول بین المللی بسیارخشن وبیرحمانه است امریکا درمورد لیبیا شاهد آن بودیم پس فرمول عربی که سازمان کنفرانس اسلامی نیزآن را تأیید می کند، درمورد سوریه بهترین ومناسب ترین راه حل است.تجربۀ یمن درمورد سوریه بهتر ازتجربه لیبیا است .چنانچه سوریه به را ه حلهای منطقه یی تسلیم نشود، اوضاع این کشوربه مراتب بدترازآنچه که هست ، می شود؛ زیرا در فرمول منطقه یی درواقع کشیده شدن سوریه به تصمیم شورای امنیت است.

گرچه روسیه درشورای امنیت ازسوریه تاکنون حمایت کرده؛ اما دردوام آن چندان اعتباری نیست مسکو، معمر قذافی را تنها گذاشت ازکجا معلوم که رفیق نیمه را ه بشاراسد نشود .درنظر گرفتن بنغازی لیبیا، درمورد سوریه بسیار

خطرناک است. امریکا که زمزمه شده تا یک منطقۀ فراغ درسوریه جستجو شود وفضای آن پروازممنوع وهمه مخالفان وفراریهای ارتش درآن گردهم آیند و بهارعرب درسوریه تبدیل به خونین ترین زمستان خود شود.