ما هردو گواه امضای توافق صلح میان ایالات متحده و طالبان در ۲۹ فبروری بودیم. از آن زمان تاکنون روند عملی کردن آن پشت هم به تاخیر افتادهاست و این در حالی است که ویروس همگیر جدید کرونا از جنگهای مسلحانه که مبنع مرگ و تباهی جهانی است پیشی گرفتهاست.
قرار بود روز دوشنبه نمایندهگان طالبان به پایگاه هوایی بگرام برسند تا روند آزادسازی تا پنجهزار زندانی طالبان را که بهعنوان اقدام اعتمادسازی از سوی قطر و امریکا زمینهسازی شد، نظارت کنند. اعضای طالبان با این تصور که زندایانیان شان آزاد میشودند، متعهد شده بودند تا گفتوگوهای میانافغانان را با طرفهای افغان تا دهم مارچ آغاز کنند. در عوض، طالبان تعهد کردهاند که تا یکهزار زندانی را که در نزد شان دارند آزاد سازند.
حکومت افغانستان که در توافق صلح امریکا و طالبان دخیل نبود، مایل نبود که جنگجویان بازداشتشده را آزاد سازد - جنگجویانی که شاید به جنگ برگردند - و این باعث شدهاست که طالبان از آغاز مذاکرات سر باز زنند.
حکومت تا تاریخ ۲۷ مارچ هیات مذاکرهکنندهاش را اعلام نکرد. شیوع ویروس همهگیر نیز باعث تاخیر مذاکرات شد چون سفر و ملاقات خطر گسترش ویروس کرونا را بههمراه دارد.
با فشار ایالات متحده حکومت افغانستان توافق کرد که زندانیان را آزاد کند. وزیر خارجه مایک پومپیو به تاریخ ۲۴ مارچ به کابل رفت تا تنش انتخاباتی را میان رییسجمهور اشرف غنی و داکتر عبدالله عبدالله حل کند و مذاکرات را آغاز کند. اما وقتی این دو موفق نشدند به توافق برسند، پومپیو اعلام کرد که ایالات متحده یک میلیارد دالر کمکهایش را امسال و یک میلیارد دیگر را سال آینده کاهش خواهد داد.
در حالیکه تنش های انتخاباتی حل ناشده باقی ماندهاند، واشنگتن از توافق حکومت افغانستان برای رهایی زندانیان و اعلام هیات ۲۱ عضوی در ۲۷ مارچ برای گفتوگوهای صلح، ستایش کرد. پس از آن در ۳۱ مارچ، حکومت افغانستان باردیگر رهایی زندانیان را به تاخیر انداخت و نیز ملاقات تخنیکی را با نمایندهگان طالبان به تعلیق درآورد.
طالبان نیز تاخیر دیگری را بهمیان آوردند. این سازمان (گروه طالبان) در بیانیهیی در ۲۸ مارچ، گفت که با نمایندهگان حکومت مذاکره نمیکند. این گروه ادعا کرد که اکثریت طرفهای دیگر ، هیئت مذاکره کننده حکومت را رد کردهاند. هرچند رهبران عمده مخالف مثل داکتر عبدالله و حامدکرزی، رییسجمهور پیشین درباره هیات مذاکره کننده حکومت علنی بیانیه ندادهاند، اما طالبان ادعا دارند که رهبران مخالف بهگونه خصوصی گفتهاند که آنها (این هیات) را قبول ندارند.
موضوع اینکه چهکسی از ایتلاف نمایندهگیخواهد کرد تا از جمهوری اسلامی افغانستان پشیبانی کند، روند را با اشکال روبهرو کردهاست. در حالیکه حکومت افغانستان پافشاری داشتهاست که باید خودش روند را رهبری کند، مخالفان اما استدلال کردهاند که یک هیات گسترده از جمهوری اسلامی نمایندهگی کند.
طالبان، دیگر افغاها را که در توافقنامه به آن اشاره شدهاست، «طرفها» تعبیر میکند که این امر موجب تقویت موقف آنان مبنیبر منکر بودن از مشروعیت حکومت و امتناع از هر شرایطی که آن را (حکومت) با دیگر گروهها متمایز کند، میشود.
در ۲۹ فبروری، ایالات متحده در دوحه یک توافق را با طالبان امضا کرد، که در آن حکومت افغانستان ذکر نشدهاست، و در کابل یک اعلامیه مشترک را با “جمهوری اسلامی افغانستان که عضو سازمان ملل است و براساس قانون بینالمللی از سوی ایالات متحده و جامعه جهانی بهعنوان یک کشور مستقل به رسمیت شناخته شدهاست” صادر کرد.
اعلامیه امریکا و حکومت افغانستان از “توافق سیاسی برآمده از گفتوگوهای میان افغانان و مذاکرات میان طالبان و یک هیات همهشمول از جمهوری اسلامی افغانستان” پشتیبانی کردهاست.
عبارت “تیم همهشول جمهوری اسلامی افغانستان” به اندازهیی مبهم بود که از سوی ایالات متحده، حکومت افغانستان و مخالفان مورد قبول قرار نگیرد.
وزیرخارجه پومپیو، از تشکیل هیاتیکه مطابق این معیار باشد استقبال کرد.
بخش بزرگ اعضای هیات مذاکره کننده حکومت، طرفداران حکومت استند، اما بدون مخالفت چندانی، تمام گروههای سیاسی و قومی بزرگ نیز در آن سهیم اند. این هیات تناسب بزرگتری نسبت به کانگرس امریکا زنان را نیز شامل میشود. اما رهبران مخالف، نبال موقف قویتری در گفتوگوها استند، در حالیکه طالبان شکاف را در میان نخبهگان در کابل برجسته میکنند.
در همین حال، وزارت صحت عامه افغانستان تخمین زدهاست که نصف جمعیت این کشور به ویروس کرونا آلوده خواهند شد و بیش از صدهزار تن ممکن جان بدهند. در جریان جنگ ویتام، واشنگتن و هانوی (پایتخت ویتنام) چهار سال روی میز چانه زدند، اما شیوع ویروس همهگیر کرونا و قطع کمک امریکا میرسانند که افغانستان حتا چهار ماه زمان ندارد.
حالا که حکومت افغانستان هیات خودرا اعلام کردهاست، باید رهایی زندانیان را آغاز کند و خط سرخ خودرا در نظر نگیرد و زمینه را برای آغاز گفتوگوهای بدون پیششرط فراهم کند.
بربنیاد توافق (امریکا و طالبان) “یک آتشبس دایمی و فراگیر” از آجندای گفتوگوهای میان افغانان خواهد بود. نخستین فقره آجندا باید یک توافق انسان دوستانه باشد تا گسترش ویروس همهگیر کرونا محدود و قربانیان این ویروس مداوا شود. این بیشتر برای رهبران مخالف سازنده خواهد بود در حالیکه طالبان را برای آغاز گفتوگوها با هیات ترغیب میکنند، اعتراضهای شان را نسبت به هیات مذاکرهکننده علنی توضیح دهند.
در عوض، حکومت باید درخواستهای رهبران مخالف را برای شمولیت در مذاکرات درنظر بگیرد. غنی و عبدالله میتوانند رهبریت شان را با کنار گذاشتن موضوعات بین خود برای تسهیل روند صلح نشان دهند.
عبدالله میتواند با به تاخیر انداختن خواست خود برای مقام نخستوزیری تا گفتوگوهای میان افغانان که تعیین کننده آینده کشور خواهد بود، نقش رهبری کننده را در گفتوگوها به عهده داشته باشد. ایالات متحده پس از آن میتواند کمکش را به حالت اول برگرداند.
تاخیر مکرر طالبان برای تعامل با جمهوری اسلامی و پیامها به جنگجویان آنها، این را برای هر مخالفی سختتر میسازد که با اعضایش ملاقات کند. در یک سخنرانی ضبط شده به تاریخ ۲۵ مارچ در جریان سفر به پاکستان که بهگونه گسترده دستبهدست میشد، گزارش شدهاست که ملافضیل، رهبر ارشد نظامی طالبان و زندانی پشین گوانتانامو که اکنون عضو تیم مذاکره کننده در دوحه است، هرگونه سازش روی سه موضوع را رد کردهاست: نامگذاری امیر و یا رهبر در هرگونه حکومت آینده، شکل حکومت امارت اسلامی و اساس تمام سیستم بربنیاد شریعت.
ملا فضیل، برای اینکه جنگجویان طالبان را برای پشتیبانی از توافق متقاعد کند، محدودیتهای سفرش برداشته شد. در سخنرانی او انتقادهایی نسبت به عملکردهای گذشته طالبان مطرح و قطع رابطه با القاعده توجیه شد؛ بدون اینکه نامی را ذکر کند اما تلاش کرد تا افراطیهای سختگیر را دوباره اطمینان دهد.
مطمئنا، مذاکره کنندهگان تمایل دارند که با سختترین موقفها وارد گفتوگو شوند. همراه با امتناع طالبان از دیدار با هیات (حکومت)، با این حال، این بیان صریحترین موضعگیری، این تصور را تقویت میکند که طالبان قصد دارند زندانیان خودرا بازیابند، مذاکرات را بیرون بگذارند، منتظر بمانند که ایالات متحده آمریکا افغانستان را ترک کند و سپس “امارت اسلامی” خودرا بهزور تحمیل کنند. امتناع طالبان از ملاقات با یک هیئت نسبتاً فراگیر ، بدترین ظنها را تأیید میکند.
طالبان شاید با توافق روی آغاز بیدرنگ گفتوگوها با هیات موجود، این ظنها را کاهش دهند. پس از آن میتواند خواستار گستره شدن هیات شد. هیچ روندی با همان شرکت کنندهگانی که آغاز شده بود، ختم نمیشود.
تلاش سیاسی طالبان در دوحه امروز از سوی ملا برادر و ملا فضیل، رهبران ارشد طالبان رهبری میشود. رهبرانیکه در جاهای دیگر زندانی بودند هنگامی که رهبران پایین رتبه طالبان دفتر دوحه را ایجاد کردند. هیچ روند صلحی - چه حضوری وچه مجازی - در اتاق واحدی انجام نمیشود. بسیاری گروههای افغانهای افغان و ذینفعان منطقهیی که در میز نیستند، بر نتیجه تاثیر میگذارند و از آنها خواسته خواهد شد که آن را تایید کنند.
خشونتهای جاری این هراسها را تقویت کردهاند. طالبان یک آتشبس قسمی را در دوره هفت روزه کاهش خشونت عملی کردند که منجر به امضای توافق صلح میان امریکا و طالبان شد، اما سریع عمکردهای تهاجمی را که توافقنامه اجازه میدهد ازسر گرفتند - حتا در بخشهایی از کشور که با بیماری کووید۱۹ روبهرو استند- اما در پایینترین حد پیش از دوره کاهش خشونت.
طالبان باید این حملهها را بر نیروهای امنیتی افغانستان پایان دهند. جنگجویان طالبان، دهها افغان را میکشند در حالیکه دهها هزار از تمامی طرفها بهزودی در نتیجه بیماری کووید۱۹ خواهند مرد. بههراندازه که خشونت و نزاع گفتوگوها را به تاخیر بیاندازند، جنگ در افغانستان بر روی اینکه چهکسی مردهها را دفن کند شدت خواهد گرفت تا اینکه چه کسی دور میز مذاکره بنشیند.
سلطان برکت، رییس بخش مطالعات جنگ و انساندوستانه انستیتوت دوحه و استاد افتخاری دیپارتمنت سیاست دانشگاه یورک است.
بارنت آر روبین، رییس برنامه منطقهیی افغانستان، مرکز همکاری بینالمللی دانشگاه نیویارک و مشاور ارشد پیشین فرستاده سازمان ملل برای افغانستان و فرستاده ویژه امریکا برای افغانستان و پاکستان است.
این مقاله نخست در وبسایت warontherocks.com نشر شده است.